Jak inwestować w fundusze inwestycyjne? Poradnik dla początkujących

Jak inwestować w fundusze inwestycyjne?

Aby rozpocząć swoją przygodę z inwestowaniem w fundusze inwestycyjne, pierwszym krokiem jest założenie rejestru w wybranym funduszu. To kluczowy moment, który otwiera przed Tobą możliwości uczestnictwa. Proces ten rozpoczyna się od złożenia wniosku o otwarcie rejestru, a gdy już to zrobisz, możesz przelać środki, co formalizuje Twoje inwestycje.

Warto zaznaczyć, że nie musisz dysponować dużymi oszczędnościami na start; minimalna kwota, jaką możesz zainwestować, wynosi zaledwie 50 zł. Zanim jednak podejmiesz ostateczną decyzję, zastanów się nad swoim horyzontem czasowym oraz celami inwestycyjnymi. Ustal również, jaką masz tolerancję na ryzyko, ponieważ to wpłynie na wybór odpowiednich funduszy.

Nie zapominaj o regularnym monitorowaniu wyników funduszy. Analiza wskaźników zyskowności oraz efektywności zarządzania to kluczowe elementy sukcesu. Dywersyfikacja portfela odgrywa istotną rolę w strategii inwestycyjnej – pozwala zredukować ryzyko i dostosować inwestycje do Twoich potrzeb.

Przy podejmowaniu decyzji o wyborze funduszy warto skonsultować się z doradcą finansowym, szczególnie w kontekście opłat za zarządzanie. Przy regularnej analizie funduszy oraz ich osiągnięć zwiększysz szansę na skuteczne inwestowanie.

Co to są fundusze inwestycyjne?

Fundusze inwestycyjne to efekt wspólnego podejścia do inwestowania, umożliwiający wielu osobom zainwestowanie swoich funduszy w różne instrumenty finansowe, takie jak:

• akcje,
• obligacje,
• inne aktywa.

Ich głównym celem jest pomnażanie kapitału, co dla pojedynczego inwestora może być nie lada wyzwaniem. Wyróżniamy kilka typów funduszy:

• fundusze inwestycyjne otwarte (FIO),
• specjalistyczne fundusze otwarte (SFIO),
• fundusze zamknięte (FIZ).

Każda z tych kategorii proponuje unikalne strategie inwestycyjne oraz różnorodne klasy aktywów, co zdecydowanie ułatwia dywersyfikację portfela inwestycyjnego. Inwestowanie w fundusze daje możliwość korzystania z opcji, które mogą nie być dostępne dla inwestorów działających indywidualnie. Uczestnicy funduszy nabywają tytuły przynależności, które odzwierciedlają ich wkład finansowy.

Dzięki zgrupowaniu środków można inwestować w rozmaite klasy aktywów, co zwiększa potencjał zysków oraz wspiera efektywne zarządzanie ryzykiem. Co więcej, taka struktura umożliwia inwestowanie także niewielkich kwot, co sprawia, że fundusze są dostępne dla szerokiego kręgu osób, niezależnie od ich sytuacji finansowej.

Kto zarządza funduszami inwestycyjnymi?

Funduszami inwestycyjnymi zajmują się doświadczeni profesjonaliści, zwani zarządzającymi funduszami. Ich zatrudnienie odbywa się przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI), które mają prawo zarządzać tymi środkami. Taki system zapewnia regulacje i zwiększa bezpieczeństwo inwestycji.

Zarządzający podejmują decyzje dotyczące alokacji kapitału, które muszą być zgodne z polityką funduszu oraz aktywnościami wynikającymi z przepisów prawnych. Nadzór nad TFI sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), która gwarantuje, że działalność funduszy jest zgodna z rynkowymi regulacjami.

Osoby zarządzające funduszami stosują zróżnicowane strategie inwestycyjne, co pozwala im lepiej dopasowywać portfel do indywidualnych celów inwestycyjnych. Kluczowym krokiem w całym procesie jest analiza wyników funduszy, dlatego inwestorzy powinni być świadomi stylu zarządzania konkretnego funduszu. To właśnie ten aspekt ma wpływ na ich decyzje dotyczące inwestycji.

Wszystkie te elementy są istotne dla ostatecznych efektów finansowych. Z tego względu edukacja inwestycyjna oraz regularne śledzenie wyników funduszy są niezwykle ważne dla każdego, kto chce efektywnie zarządzać swoim kapitałem.

Jakie są rodzaje funduszy inwestycyjnych?

Fundusze inwestycyjne można klasyfikować na kilka głównych kategorii, w zależności od ich podejścia do inwestycji, rodzaju posiadanych aktywów oraz poziomu wiążącego się z nimi ryzyka. Oto kluczowe rodzaje:

1. Fundusze akcyjne koncentrują się na inwestycjach w akcje przedsiębiorstw. Choć oferują możliwość wysokich zysków, niosą ze sobą również istotne ryzyko.
2. Fundusze dłużne lokują środki w obligacjach oraz innych instrumentach o charakterze dłużnym. Z reguły są one uznawane za bardziej bezpieczne, aczkolwiek wiążą się z ograniczonym potencjałem do generowania zysków.
3. Fundusze mieszane łączą w sobie zarówno akcje, jak i obligacje. Taka struktura pozwala na zrównoważenie portfela i zminimalizowanie ryzyka.
4. Fundusze rynku pieniężnego inwestują w krótkoterminowe instrumenty finansowe, co pozwala im zachować niskie ryzyko.
5. Fundusze surowcowe skupiają się na inwestycjach w surowce, takie jak metale szlachetne czy energia, co umożliwia czerpanie korzyści z wahań ich cen.
6. Fundusze nieruchomości inwestują w nieruchomości oraz powiązane z nimi aktywa. Umożliwiają uzyskanie zysków z wyższego kursu oraz dochodów z wynajmu.
7. Fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ) posiadają ustaloną liczbę jednostek, które nie mogą być wykupywane na żądanie. Z kolei fundusze otwarte (FIO) oferują możliwość ich swobodnego wykupu.

Ponadto istnieją również fundusze specjalistyczne, takie jak: te koncentrujące się na aktywach niepublicznych, fundusze absolutnej stopy zwrotu czy fundusze z zdefiniowaną datą. Te różnorodne możliwości inwestycyjne można dostosować do indywidualnych strategii oraz celów inwestorów. Dywersyfikacja portfela w ramach tych funduszy skutecznie zmniejsza ryzyko, a także maksymalizuje potencjalne zwroty.

Dlaczego inwestowanie w fundusze jest jednym z najprostszych sposobów na pomnażanie kapitału?

Inwestowanie w fundusze inwestycyjne to jeden z najprostszych sposobów na zwiększanie swojego majątku. Dlaczego warto się tym zainteresować? Przede wszystkim umożliwiają one lokowanie nawet niewielkich oszczędności – minimalna kwota, jaką można zainwestować, to jedynie 50 zł. Taki próg wejścia sprawia, że wiele osób, w tym ci z ograniczonymi środkami, może spróbować swoich sił na rynku.

Kolejną istotną zaletą jest możliwość powierzenia swoich środków profesjonalistom, którzy zarządzają tymi funduszami. Posiadają oni odpowiednią wiedzę oraz doświadczenie, co znacząco podnosi poziom bezpieczeństwa inwestycji. Jest to świetna opcja dla tych, którzy nie mają czasu lub wystarczającej wiedzy na temat rynków finansowych.

Fundusze inwestycyjne oferują także dywersyfikację portfela, co oznacza, że ryzyko związane z wahaniami rynku jest zredukowane. Dzięki połączeniu kapitału różnych inwestorów, fundusze mogą lokować swoje środki w szeroki wachlarz klas aktywów, gdzie każda z nich reaguje różnie na zmiany rynkowe. To kluczowy element udanych inwestycji.

Dodatkowo, fundusze charakteryzują się wysoką płynnością, co oznacza, że inwestorzy mają łatwy dostęp do swoich pieniędzy. Wypłaty realizowane są w krótkim czasie, co staje się niezwykle istotne w przypadku nagłych potrzeb finansowych. Co więcej, dzięki profesjonalnemu zarządzaniu, strategie inwestycyjne są automatycznie dostosowywane do zmieniających się warunków na rynku, co zwiększa szanse na osiągnięcie satysfakcjonujących zysków.

Nic więc dziwnego, że inwestowanie w fundusze cieszy się coraz większym zainteresowaniem wśród osób, które chcą skutecznie pomnażać swoje oszczędności.

Jakie są koszty inwestowania w fundusze inwestycyjne?

Inwestowanie w fundusze inwestycyjne wiąże się z różnymi kosztami, które wpływają na uzyskiwane zyski. Najważniejszymi opłatami są te związane z zarządzaniem, które zazwyczaj oscylują w granicach od 1% do 3% wartości aktywów funduszu rocznie. Dodatkowo, przy zakupie jednostek uczestnictwa, mogą wystąpić opłaty dystrybucyjne, sięgające nawet 5% wartości zainwestowanych środków.

Warto także zauważyć, że niektóre fundusze wprowadzają premię za sukces, co oznacza, że inwestorzy płacą więcej, jeśli fundusz osiągnie lepsze wyniki niż ustalony benchmark. Taka praktyka z pewnością motywuje zarządzających do dążenia do jak najlepszych wyników. Oprócz tych kosztów, inwestorzy powinni również uwzględnić podatek od zysków kapitałowych, którego stawka wynosi 19% od uzyskanych zysków, znany powszechnie jako podatek Belki.

Kluczowym narzędziem do analizy kosztów funduszy inwestycyjnych jest Karta Informacyjna Funduszu (KID), która dostarcza szczegółowych informacji na temat wszystkich opłat. Zrozumienie tych kosztów jest niezwykle ważne, aby ocenić opłacalność inwestycji i skutecznie porównywać różne fundusze. Koszty mogą się różnić, w zależności od strategii inwestycyjnej oraz struktury funduszu, co podkreśla, jak istotna jest dokładna analiza przed podjęciem decyzji o inwestowaniu.

Jakie ryzyko wiąże się z inwestowaniem w fundusze?

Inwestowanie w fundusze wiąże się z wieloma rodzajami ryzyk, które każdy, kto decyduje się na taką formę lokowania kapitału, musi dokładnie zrozumieć. Najbardziej oczywistym zagrożeniem jest ryzyko rynkowe, które może prowadzić do spadku wartości jednostek uczestnictwa, szczególnie w przypadku funduszy akcyjnych. Te ostatnie charakteryzują się znacznie większą zmiennością niż fundusze dłużne, które z reguły są bardziej stabilne.

Potencjalne straty mogą wynikać z:

• fluktuacji w sytuacji makroekonomicznej,
• zewnętrznych okoliczności, takich jak kryzysy finansowe,
• zmiany w polityce gospodarczej.

Ważne jest, aby inwestorzy zdawali sobie sprawę, że ich inwestycje mogą zarówno rosnąć, jak i tracić na wartości, co ma istotny wpływ na ogólny bilans portfela. Należy również zwrócić uwagę na wskaźnik SRRI, który dostarcza informacji o poziomie ryzyka związanego z danym funduszem. Ta metryka może okazać się bardzo pomocna w ocenie aspektów ryzykownych inwestycji.

Dywersyfikacja portfela to kluczowy element w zarządzaniu ryzykiem. Inwestowanie w różne klasy aktywów, takie jak akcje i obligacje, może zmniejszyć ogólną zmienność oraz potencjalnie zwiększyć zyski. Wybierając fundusze inwestycyjne, warto dokładnie określić, jakie ryzyko jesteśmy w stanie zaakceptować w zamian za przewidywane zyski. Takie rozważne podejście znacząco kształtuje nasze decyzje inwestycyjne. Każda dobrze przemyślana strategia inwestycyjna powinna zatem przekładać się na zarówno potencjalne zagrożenia, jak i oczekiwania wobec zwrotów z inwestycji.

Jakie znaczenie ma poziom akceptacji ryzyka przy wyborze funduszy?

Akceptacja ryzyka to istotny element, który warto uwzględnić podczas wyboru funduszy inwestycyjnych. Kluczowe jest, aby inwestorzy zrozumieli, jaką mają tolerancję na ryzyko, co pozwoli im na dobór odpowiednich funduszy. Osoby preferujące mniejsze ryzyko mogą skupić się na:

• funduszach dłużnych,
• funduszach pieniężnych,
• które cechują się niską zmiennością.

Z kolei ci, którzy są gotowi podjąć większe ryzyko, mogą sięgnąć po:

• fundusze akcyjne,
• fundusze mieszane,
• które oferują atrakcyjne możliwości zysku, ale wiążą się z większym ryzykiem strat.

Zrozumienie własnej akceptacji ryzyka można ułatwić, korzystając z ankiety inwestycyjnej. To narzędzie nie tylko pomoże zidentyfikować preferencje, ale także ustalić cele inwestycyjne. Dostosowanie portfela do poziomu ryzyka jest kluczowe; niewłaściwy wybór funduszy może prowadzić do frustracji i nieprzyjemnych emocji związanych z rynkiem. Eksperci wskazują, jak ważne jest, by analizować fundusze i brać pod uwagę ich wyniki historyczne oraz wskaźnik SRRI, który określa stopień ryzyka.

Podejmując decyzje dotyczące inwestycji, inwestorzy powinni pamiętać, że ryzyko jest integralną częścią tego procesu. Zrozumienie akceptacji ryzyka pozwala na lepsze określenie oczekiwań wobec potencjalnych zysków i podejmowanie bardziej świadomych decyzji. Zrównoważone podejście do ryzyka może znacząco wpłynąć na długoterminową rentowność inwestycji.

Dlaczego dywersyfikacja jest ważna w inwestowaniu w fundusze?

Dywersyfikacja to kluczowy element strategii inwestycyjnej w fundusze, który pozwala na skuteczniejsze rozproszenie ryzyka. Ta technika pomaga w minimalizacji potencjalnych strat, szczególnie w czasach rynkowej niestabilności. Inwestowanie w fundusze daje szansę na korzystanie z różnych klas aktywów, takich jak:

• akcje,
• obligacje rządowe,
• przeróżne sektory,
• regiony.

Aby naprawdę skutecznie dywersyfikować, warto wybierać instrumenty reagujące odmiennie na zmiany rynkowe. Na przykład, fundusze akcyjne mogą być bardziej podatne na wahania w porównaniu z funduszami dłużnymi. Dlatego kluczowe jest, aby inwestycje były odpowiednio rozdzielone zarówno pod względem geograficznym, jak i sektorowym. Dzięki dywersyfikacji zyskujemy pewność, że słabe wyniki jednej kategorii nie wpłyną negatywnie na cały portfel.

W badaniach wykazano, że portfele zróżnicowane pod względem klas aktywów mogą mieć o 30% do 50% niższe ryzyko niż te skoncentrowane w jednym sektorze. Przyjęcie takiego podejścia wpływa na bezpieczeństwo inwestycji oraz pozwala na stabilność finansową, co jest niezwykle istotne w dłuższej perspektywie. Co więcej, dywersyfikacja nie tylko zmniejsza ryzyko, ale również może przyczynić się do zwiększenia potencjalnych zysków. Starannie skomponowany portfel z różnych instrumentów finansowych ma większe szanse na lepsze zwroty, co z kolei otwiera przed inwestorami szersze możliwości działania.

Jak dobierać fundusze inwestycyjne do swoich celów?

Wybierając fundusze inwestycyjne, warto zwrócić uwagę na kilka istotnych elementów. Na początek, kluczowe jest zdefiniowanie własnych celów inwestycyjnych. Dla tych, którzy planują oszczędności na emeryturę, fundusze z określoną datą mogą okazać się świetnym rozwiązaniem, ponieważ dostosowują się do ich horyzontu czasowego. Natomiast inwestorzy myślący w perspektywie długoterminowej mogą zdecydować się na fundusze akcyjne, które mimo że wiążą się z wyższym ryzykiem, oferują znaczący potencjał zysku.

• kluczowym czynnikiem jest horyzont czasowy,
• osoby, które mają możliwość większego zaangażowania czasowego w inwestycje, powinny rozważyć fundusze o wyższej zmienności,
• dla tych, którzy potrzebują szybkiego dostępu do kapitału, bardziej odpowiednie będą fundusze rynku pieniężnego, cechujące się większym bezpieczeństwem,
• indywidualny poziom akceptacji ryzyka,
• ci, którzy dysponują niską tolerancją na ryzyko, powinni omijać fundusze akcyjne na rzecz funduszy dłużnych lub rynku pieniężnego,
• dywersyfikacja portfela pomaga w ograniczeniu ryzyka oraz sprzyja stabilnemu wzrostowi kapitału.

Warto również rozważyć konsultację z doradcą finansowym, żeby właściwie dobrać fundusze i na bieżąco monitorować postępy. Każdy z tych aspektów powinien być analizowany w kontekście własnych sytuacji finansowych oraz dostępnych zasobów, co pozwoli na efektywne zarządzanie inwestycjami.

Jak horyzont czasowy wpływa na inwestowanie w fundusze?

Horyzont czasowy odgrywa kluczową rolę w strategiach inwestycyjnych, zwłaszcza w kontekście funduszy inwestycyjnych. Im dłuższy horyzont, tym większa swoboda dla inwestorów, którzy mogą pozwolić sobie na podejmowanie wyższego ryzyka. Takie podejście otwiera drzwi do inwestycji w:

• fundusze akcyjne,
• fundusze mieszane.

Pomimo większej zmienności, te fundusze mogą generować atrakcyjniejsze zyski w dłuższym okresie. Długoterminowe inwestycje skutecznie mogą łagodzić wahania na rynku, co prowadzi do wyższej opłacalności. Z drugiej strony, osoby, które planują zakupy w krótkim czasie, takie jak nowy samochód czy wakacje, powinny przyjrzeć się:

• funduszom rynku pieniężnego,
• funduszom dłużnym.

Obie te opcje cechują się niższym ryzykiem i stabilnością, co jest niezbędne, gdy konieczny jest szybki dostęp do kapitału. Dostosowanie strategii inwestycyjnej do konkretnych celów jest kluczowe dla efektywnego zarządzania ryzykiem i potencjalnymi zyskami. Zrozumienie, jak horyzont czasowy wpływa na wybór funduszy, to ważny krok ku podejmowaniu świadomych decyzji inwestycyjnych. Regularne monitorowanie wyników funduszy oraz analiza ich osiągnięć mogą znacznie pomóc w przewidywaniu przyszłych trendów na rynku, a to z kolei jest niezwykle istotne dla sukcesu dokonywanych inwestycji.

Jakie zasady przestrzegać przy inwestowaniu w fundusze inwestycyjne?

Inwestowanie w fundusze inwestycyjne wiąże się z przestrzeganiem kilku istotnych zasad. Dzięki nim można nie tylko maksymalizować zyski, lecz również minimalizować ryzyko. Na początek warto zastanowić się nad swoimi celami inwestycyjnymi:

• czy myślisz o długoterminowym pomnażaniu swojego kapitału,
• czy raczej o krótkoterminowych zyskach?

Precyzyjne sformułowanie celów znacznie ułatwia wybór odpowiednich funduszy. Niezwykle istotny jest także horyzont czasowy. Dłuższy horyzont inwestycyjny dostarcza więcej swobody w doborze funduszy akcyjnych, które mogą charakteryzować się wyższą zmiennością, ale także większymi potencjalnymi zyskami. Z kolei, jeśli planujesz inwestować na krótszy okres, należy podejmować bardziej ostrożne decyzje, a w takim przypadku lepszym wyborem będą fundusze dłużne lub pieniężne.

Nie można również zapominać o poziomie akceptacji ryzyka. Osoby, które są skłonne na nieco większe ryzyko, mogą skupić się na funduszach akcyjnych lub mieszanych, natomiast ci, którzy wolą unikać ryzykownych inwestycji, powinni wystrzegać się funduszy o dużym ryzyku. Przydatne mogą być narzędzia, takie jak ankiety inwestycyjne, które pomogą lepiej zrozumieć własne preferencje.

Kluczowym aspektem skutecznego inwestowania jest dywersyfikacja portfela. Inwestowanie w różne klasy aktywów, obejmujące akcje, obligacje czy surowce, efektywnie zmniejsza ryzyko, jednocześnie stabilizując zwroty. Ważne jest także regularne śledzenie wyników funduszy oraz ich analizy, co powinno stać się standardową praktyką.

Warto także rozważyć strategię regularnego inwestowania, która pozwala na wygładzenie efektów rynkowych. Na koniec, korzystanie z usług doradców finansowych może przynieść wiele korzyści – ich wiedza i doświadczenie mogą być niezwykle cenne w procesie analizy funduszy. Świadome podejmowanie decyzji inwestycyjnych, oparte na solidnej edukacji, znacznie zwiększa szanse na osiągnięcie zamierzonych celów. Te wszystkie elementy stanowią fundament dla efektywnego inwestowania w fundusze inwestycyjne.

Jakie są obowiązki funduszy inwestycyjnych wobec inwestorów?

Fundusze inwestycyjne mają szereg obowiązków wobec swoich inwestorów, które są niezbędne dla gwarancji przejrzystości oraz ochrony zainwestowanego kapitału. Przede wszystkim:

• każde zlecenie inwestycyjne musi zostać zrealizowane w ciągu pięciu dni roboczych od momentu jego złożenia,
• regularne informacje na temat wyników funduszu, struktury portfela oraz kosztów zarządzania są niezwykle istotne,
• inwestorzy powinni mieć łatwy dostęp do niezbędnych dokumentów, takich jak prospekt informacyjny, statut funduszu oraz kluczowe informacje dla inwestorów (KID),
• fundusze przygotowują sprawozdania finansowe, które przedstawiają aktualny stan aktywów oraz wyniki ich działalności,
• bezpieczeństwo posiadanych aktywów to priorytet; muszą być one przechowywane u depozytariusza, zgodnie z obowiązującymi regulacjami,
• fundusze inwestycyjne są zobowiązane do przestrzegania zasad wyznaczonych przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF).

Konieczność transparentności oraz rzetelnego informowania o ryzykach i kosztach jest kluczowa dla budowania zaufania i bezpieczeństwa na rynku inwestycyjnym.

Jak znaleźć odpowiedniego doradcę do inwestowania w fundusze?

Aby wybrać odpowiedniego doradcę inwestycyjnego w fundusze, warto wziąć pod uwagę kilka kluczowych czynników:

• poszukiwanie specjalisty z doświadczeniem oraz wymaganymi licencjami,
• niezależność profesjonalisty, którego rekomendacje powinny obejmować różnorodne produkty,
• zrozumienie Twoich celów inwestycyjnych oraz poziomu akceptacji ryzyka,
• jakość analiz funduszy wykonywanych przez doradcę,
• posiadanie edukacji inwestycyjnej,
• współpraca przy tworzeniu portfela inwestycyjnego,
• ustalenie horyzontu czasowego dla Twoich inwestycji,
• przeprowadzenie rynkowej analizy oraz ocena ryzyka związane z danymi funduszami,
• zasięgnięcie opinii innych inwestorów na temat wybranego doradcy,
• przeprowadzenie wspólnej ankiety inwestycyjnej.

Zrozumienie tych kwestii jest niezwykle ważne, ponieważ umożliwia podejmowanie świadomych decyzji oraz efektywne zarządzanie inwestycjami w fundusze.

Jak można zacząć inwestować w fundusze z niewielką kwotą?

Inwestowanie w fundusze z niewielką kwotą może być prostsze, niż się wydaje. Dzięki niskim progiem wejścia, które zaczynają się już od 50 zł, prawie każdy ma szansę na rozpoczęcie lokaty swoich oszczędności. Regularne odkładanie skromnych kwot, np. poprzez stały przelew na konto funduszu, sprzyja systematycznemu powiększaniu kapitału.

Ważne jest również, aby wybierać fundusze, które oferują:

• niskie opłaty za zarządzanie, zazwyczaj w granicach 1% do 3% rocznie,
• możliwość inwestowania w ramach IKE,
• możliwość inwestowania w ramach IKZE,
• korzystne ulgi podatkowe.

Nie można zapomnieć o kluczowej zasadzie inwestowania, jaką jest dywersyfikacja. Rozdzielając pieniądze między różne fundusze, minimalizujesz ryzyko związane z nagłymi zmianami na rynku. Fundusze akcyjne, choć bardziej ryzykowne, mogą przynieść wyższe zwroty, podczas gdy fundusze dłużne zapewniają większą stabilność.

Śledzenie wyników funduszy oraz ich skuteczności pozwala na lepsze dostosowanie strategii inwestycyjnej do dynamicznych warunków rynkowych. Warto również skorzystać z porad doradcy finansowego, który pomoże w podejmowaniu dobrze przemyślanych decyzji inwestycyjnych, niezależnie od tego, jaką kwotą dysponujesz na samym początku.