Jan Gotfryd Rösner, znany również jako Johann Gottfried Roesner, a także Rösner, to postać o znaczeniu historycznym, urodzona 11 lub 21 listopada 1658 roku w Sulechowie. Jego życie połączyło się z miastem Toruniem, gdzie zmarł 7 grudnia 1724 roku.
Rösner był nie tylko burmistrzem Torunia, ale również istotnym kupcem, który odegrał kluczową rolę w wielu aspektach społecznych i ekonomicznych swojego czasu. Jako czołowa postać tzw. tumultu toruńskiego, jego działalność miała długofalowe skutki dla lokalnej społeczności oraz jej historii.
Życiorys
Jan Gotfryd Rösner urodził się w rodzinie, której rodzicami byli Tobiasz i Teodora z Wendtów. Jego ojciec, Tobiasz, był kupcem we Wschowie. W obliczu wojny północnej, Tobiasz zdecydował się na ucieczkę przed działaniami wojennymi, osiadając ostatecznie w Sulechowie. Rösner otrzymał solidne wykształcenie, ucząc się w Gimnazjum Akademickim w Toruniu, co zostało potwierdzone przez wpis z 4 sierpnia 1676 roku.
Zachowały się również notatki, które Rösner sporządził podczas wykładów w tej samej szkole. W 1679 roku młody Rösner podjął studia na Uniwersytecie w Lipsku oraz dodatkowo studiował we Frankfurcie nad Odrą. Około 1683 roku wrócił do Lipska, gdzie zaprezentował swoje umiejętności jako autor dysputy pod tytułem De remediis subsidiariis… sub praesido Rectoris… Andrae Mylii. Jego zainteresowania obejmowały historię oraz prawo, a ponadto biegle posługiwał się językami: polskim, niemieckim, francuskim i klaszczym.
Ok. 1684 roku Jan Gotfryd przybył do Torunia, gdzie rozpoczął pracę jako kupiec. W 1687 roku objął stanowisko sekretarza Rady Miejskiej, a w 1694 roku zawarł związek małżeński z Anną Katarzyną Kissling, córką rajcy. Niestety, małżeństwo to było bezdzietne, a Anna Katarzyna zmarła w 1708 roku.
W 1698 roku Rösner został rajcą i zyskał tytuł rezydenta miasta Torunia przy dworze królewskim w Dreźnie, korzystając z poparcia Augusta II Mocnego. W 1703 roku otrzymał godność burgrabiego królewskiego w Toruniu, którą piastował dwunastokrotnie. Swoją rolę burmistrza miasta pełnił sześciokrotnie, ostatni raz w 1724 roku.
Jako osoba odpowiedzialna za oświatę w Toruniu, Rösner 31 sierpnia 1706 roku mianował nowego rektora Gimnazjum Akademickiego, Piotra Jaenichena. W dniu nominacji wygłosił mowę zatytułowaną De musis militantibus, która została wydana drukiem.
Rösner był uważany za zwolennika Augusta II Mocnego, co przyczyniło się do konfliktu między nim a władzami miejskimi. Podczas III wojny północnej, w akcie samowoli, wydał miejską kasę dowództwu wojsk saskich, co doprowadziło do kolejnych sporów z jezuitami.
W historii zapisał się jako prezydujący burmistrz Torunia podczas tumultu toruńskiego, który miał miejsce w dniach 16–17 lipca 1724 roku. Zamieszki te miały miejsce podczas procesji katolickiej, kiedy to uczniowie kolegium jezuickiego skonfliktowali się z protestantami. Rösner nie zdołał przywrócić porządku w mieście, co doprowadziło do oskarżeń wobec niego o zaniedbanie obowiązków. Sytuacja ta sprawiła, że sprawa trafiła do królewskiego sądu asesorskiego w Warszawie, a Rösner został oskarżony o pośrednie wywołanie tumultu.
Mimo że lekceważył proces, licząc na swoje wpływy, August II Mocny nie zechciał interweniować w jego obronie. Podczas całego postępowania pozostawał na wolności dzięki poręczeniu trzech ordynków miejskich.
16 listopada 1724 roku sąd asesorski skazał Rösnera na karę śmierci. Również burmistrz Jakub Henryk Zerneke został skazany na tę samą karę, lecz dzięki interwencji kilku polskich szlachciców oraz jezuitów, uniknął egzekucji. Jakub Kazimierz Rubinkowski apelował o wycofanie wyroku zarówno dla Rösnera, jak i Zernekego. Rösner odrzucił propozycję ucieczki z miasta, a 19 listopada został aresztowany. 7 grudnia 1724 roku został stracony na wewnętrznym dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego. Jego uroczysty pogrzeb odbył się 7 stycznia 1725 roku, a ciało pochowano w kościele św. Jerzego.
Wyrok na Rösnerze oraz na dziewięciu innych uczestnikach tumultu wzbudził oburzenie w całej Europie. W krajach protestanckich Jan Gotfryd Rösner został uznany za męczennika za wiarę i symbolem oporu wobec okrucieństw jezuitów. Osiedlił się w kamienicy przy ul. Chełmińskiej 28, gdzie do dziś związana jest jego pamięć.
Upamiętnienia
W XVIII wieku stworzono wiele portretów oraz miedziorytów przedstawiających Jan Gotfryd Rösnera. W kolejnych stuleciach, w XIX wieku, historiografia pruska szczególnie dbała o pamięć jego osoby, kształtując wizerunek Rösnera jako bohatera protestantyzmu oraz obrońcy niemczyzny.
W nowym ewangelickim kościele w Toruniu, znanym obecnie jako kościół św. Ducha, wzniesiono dla niego pomnik, który jednak został usunięty w 1950 roku. Na dziedzińcu Ratusza umieszczono tablicę kommemoratywną, upamiętniającą egzekucję burmistrza. W 1919 roku tablica ta została przeniesiona do kościoła ewangelickiego przez firmę Augusta Irmera, co było działaniem podjętym przez niemieckich torunian w obawie przed degermanizacją Torunia przez przyszłe polskie władze.
Oprócz tego, na cześć Rösnera tworzono różne utwory artystyczne, w tym wiersze oraz sztuki teatralne, pisane w języku niemieckim, co świadczy o jego znaczeniu w kulturze tego okresu.
Przypisy
- Kluczwajd 2022 ↓, s. 16.
- Dzienis 2015 ↓, s. 25.
- Thomsen 2006 ↓, s. 39.
- Salmonowicz 2000 ↓, s. 210.
- Salmonowicz 2000 ↓, s. 209-210.
- Salmonowicz 2000 ↓, s. 209.
- Niedzielska 1992 ↓, s. 18.
- Salmonowicz 1983 ↓, s. 179.
- Portal kamienicy Rosnera, ul. Chełmińska 28. „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. 7/8, s. 124, 1933.
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Waldemar Sługocki | Bartosz Zbaraszczuk | Eugeniusz PostolskiOceń: Jan Gotfryd Rösner